Spis treści
Narodziny dziecka to ogromna zmiana: emocje emocjami, ale wraz z nimi pojawiają się konkretne prawa, z których warto korzystać świadomie. W Polsce rodzice mają dostęp do jednego z dłuższych i bardziej rozbudowanych systemów urlopów rodzinnych w Europie. W wielu krajach urlop ojcowski jest symboliczny, a macierzyński trwa zaledwie kilka-kilkanaście tygodni. U nas zarówno mamy, jak i ojcowie mogą skorzystać ze stosunkowo długiego i płatnego czasu z dzieckiem, pod warunkiem, że wiedzą, jak prawidłowo złożyć wnioski i z jakich świadczeń mają prawo korzystać.
Poniżej znajdziesz aktualne, czytelnie opisane zasady dotyczące urlopu ojcowskiego oraz urlopu macierzyńskiego, przygotowane na podstawie obowiązujących przepisów i praktyki ZUS.
Urlop ojcowski: komu przysługuje i jak z niego skorzystać?
Urlop ojcowski to osobne prawo taty – niezależne od urlopu macierzyńskiego mamy czy od urlopu rodzicielskiego. Przysługuje ojcu biologicznemu lub adopcyjnemu, pod warunkiem że w dniu narodzin dziecka był objęty ubezpieczeniem chorobowym. To oznacza, że liczy się nie forma umowy, ale właśnie fakt podlegania ubezpieczeniu.
Ile trwa urlop ojcowski?
Ojciec ma do dyspozycji 2 tygodnie (14 dni kalendarzowych) Można je wykorzystać: jednorazowo, albo w dwóch częściach po minimum 7 dni. Urlop jest w całości płatny: 100% podstawy zasiłku.
Komu dokładnie przysługuje?
Prawo do urlopu ma każdy tata objęty ubezpieczeniem chorobowym, czyli m.in. osoba pracująca:
- na umowie o pracę,
- na zleceniu (pod warunkiem opłacania chorobowego),
- prowadząca działalność gospodarczą i płacąca dobrowolną składkę chorobową.
W innych formach zatrudnienia zasady wyglądają nieco inaczej. Żołnierze zawodowi korzystają z urlopu według przepisów służbowych swojej jednostki, a rolnicy ubezpieczeni w KRUS mogą otrzymać świadczenie z tytułu urlopu ojcowskiego, jeśli spełniają wymagania ubezpieczeniowe.
Jak i kiedy złożyć wniosek?
W przypadku pracowników wniosek składa się najpóźniej 7 dni przed planowanym rozpoczęciem urlopu – papierowo lub elektronicznie. Pracodawca ma obowiązek taki wniosek uwzględnić. Jeśli tata prowadzi własną działalność (JDG), formalności załatwia bezpośrednio z ZUS. Wniosek trzeba złożyć najpóźniej dzień przed rozpoczęciem urlopu.
Dokumenty potrzebne do udzielenia urlopu ojcowskiego
Aby skorzystać z urlopu ojcowskiego, potrzebne są konkretne dokumenty, które różnią się w zależności od formy zatrudnienia.
W przypadku pracownika zatrudnionego na umowie o pracę wystarczy złożyć wniosek do pracodawcy oraz dołączyć skrócony odpis aktu urodzenia dziecka. Tata prowadzący jednoosobową działalność gospodarczą składa dokumenty bezpośrednio w ZUS. W tym przypadku wymagany jest wniosek o zasiłek ojcowski na formularzu ZAO, druk Z-3b oraz skrócony odpis aktu urodzenia dziecka. U rolników ubezpieczonych w KRUS procedura wygląda inaczej – składają oni formularz SR-24B wraz ze skróconym odpisem aktu urodzenia.
Urlop macierzyński: zasady, długość i dokumenty
W codziennym języku często mówi się, że kobieta „po porodzie jest na macierzyńskim”, ale w praktyce ten długi okres wolnego składa się z dwóch części. Pierwsza to urlop macierzyński, który zaczyna się automatycznie w dniu porodu. Druga to urlop rodzicielski, z którego można skorzystać bezpośrednio po nim. Dopiero połączenie tych dwóch urlopów daje mamie (i w części również tacie) tak długi czas opieki nad dzieckiem.
Urlop macierzyński przysługuje z mocy prawa, co oznacza, że mama nie musi składać żadnego wniosku, aby go rozpocząć. Wystarczy, że w dniu porodu była objęta ubezpieczeniem chorobowym. Wniosek będzie potrzebny dopiero wtedy, gdy rodzic planuje przejść z częścią macierzyńskiego od razu na urlop rodzicielski.
Ile trwa urlop macierzyński?
Długość urlopu macierzyńskiego zależy od liczby dzieci urodzonych przy jednym porodzie. W przypadku jednego dziecka trwa on 20 tygodni, przy bliźniętach 31 tygodni, trojaczkach 33, czworaczkach 35, a przy urodzeniu pięciorga lub większej liczby dzieci 37 tygodni. Część urlopu można wykorzystać jeszcze przed porodem (maksymalnie sześć tygodni). Po porodzie są one odejmowane od całej puli.
Jeśli mama chce wrócić do pracy wcześniej, istnieje taka możliwość. Po wykorzystaniu minimum 14 tygodni może złożyć wniosek o powrót do pracy, a resztę urlopu może przejąć ojciec dziecka. To właśnie ta część potocznie nazywana jest „urlopem tacierzyńskim”.
Urlop rodzicielski: ważne terminy!
Ważnym elementem są również zasady przejścia na urlop rodzicielski. Jeśli rodzice chcą otrzymywać 81,5% zasiłku za cały okres macierzyńsko-rodzicielski, wniosek o urlop rodzicielski trzeba złożyć w ciągu 21 dni od porodu. Jeżeli termin zostanie przekroczony, zasiłek za czas macierzyńskiego wyniesie 100%, a za okres rodzicielskiego 70%.
Prawo do zasiłku macierzyńskiego mają wszystkie osoby objęte ubezpieczeniem chorobowym – pracownice, zleceniobiorczynie (jeśli opłacają dobrowolne chorobowe), osoby prowadzące działalność gospodarczą, rolniczki z KRUS i funkcjonariuszki służb mundurowych (na zasadach właściwych dla ich formacji). Zasiłek wypłaca ZUS lub pracodawca, jeśli jest płatnikiem zasiłków.
Podsumowanie
Urlop ojcowski i macierzyński to prawa, z których zdecydowanie warto korzystać. Dają czas z dzieckiem, ale też finansową stabilność w pierwszych tygodniach i miesiącach po porodzie. Dobrze złożone wnioski i znajomość terminów pozwalają uniknąć niepotrzebnych komplikacji i w pełni wykorzystać to, co przysługuje rodzicom z mocy prawa.
